در ادامه واکنش مقام‌های جمهوری اسلامی به فعال شدن مکانیسم ماشه، عباس عراقچی روز یکشنبه، ۱۳ مهرماه، تاکید کرد که توافق قاهره دیگر کارایی ندارد و تهران در حال تدوین تصمیماتی تازه برای تنظیم روابط با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است.
به گزارش رسانه‌های داخلی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی، که در نشست با سفرا و روسای نمایندگی‌های خارجی در تهران سخنرانی می‌کرد، گفت که توافق همکاری فنی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که در قاهره حاصل شده بود «به‌دلیل شرایط جدید و مکانیزم اسنپ‌بک، دیگر کفایت نمی‌کند».
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، و وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی در شهریورماه طی جلساتی در قاهره درمورد سازوکاری تازه برای ادامه همکاری‌ها به توافق رسیدند، توافقی که اکنون عراقچی آن را ناکارآمد می‌داند و می‌گوید که «همکاری‌های فنی پیشین به‌دلیل تهدیدات امنیتی و تغییر شرایط میدانی قابل ادامه نیست».
عراقچی روز یکشنبه همچنین با بیان اینکه «چیزی جز راه‌حل دیپلماتیک برای برنامه هسته‌ای ایران وجود ندارد» از عملکرد بریتانیا، فرانسه و آلمان در فعال کردن مکانیسم ماشه انتقاد کرد و افزود: «دیپلماسی پایان‌پذیر نیست اما اینکه چگونه و با چه طرف‌هایی باشد بحث است. سه کشور اروپایی قطعا نقش خود را کمرنگ‌تر کردند و توجیه مذاکراتی را از بین بردند و در هرگونه راه حل مذاکراتی آینده نقش کمتری خواهند داشت.»
وزیر خارجه جمهوری اسلامی در عین حال ادامه مذاکرات را منتفی ندانست و بار دیگر مدعی شد که تهران فعالیت صلح‌آمیز هسته‌ای دارد. او افزود: «ایران برای نشان دادن حسن نیت هر راهی را که باید می‌رفت، رفته است. ما همکاری با آژانس را انجام دادیم و پیشنهادات منصفانه ارائه دادیم. هیچ بهانه‌ای در دست غربی‌ها نیست که بگویند ایران از مذاکره دوری کرده است و هیچ دلیل موجهی برای فعال شدن مکانیسم ماشه ندارند.»
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
جمهوری اسلامی در حالی مکانیسم ماشه را غیرقانونی می‌داند که سازوکار بازگشت خودکار تحریم‌ها یا «اسنپ‌بک» در متن برجام گنجانده شده بود. بر اساس این سازوکار، هر یک از طرف‌های توافق می‌توانند در صورت نقض تعهدات از سوی جمهوری اسلامی، روند بازگشت تحریم‌های سازمان ملل متحد را بدون نیاز به رای‌گیری در شورای امنیت آغاز کنند. در سال ۲۰۲۰ نیز دولت ترامپ به فعال‌سازی این مکانیسم تهدید کرده بود، اما متحدان اروپایی با آن مخالفت کردند.
پیش از فعال شدن مکانیسم ماشه، کشورهای اروپایی عضو برجام با اشاره به نقض‌های گسترده جمهوری اسلامی در زمینه غنی‌سازی اورانیوم و گزارش اخیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تاکید کردند که هیچ توجیه غیرنظامی برای ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران وجود ندارد. آنها افزودند که به‌رغم تلاش‌های دیپلماتیک در سال‌های گذشته، جمهوری اسلامی از مذاکرات مستقیم و بازگشت به تعهدات خودداری کرده است.
بریتانیا، آلمان و فرانسه همچنین از ایران خواسته‌اند از هرگونه اقدام تنش‌زا پرهیز کند و به تعهدات پادمانی الزام‌آور خود بازگردد، با این حال برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی به ساخت بمب اتم و خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی) تهدید کرده‌اند.
پس از حملات اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای ایران، مجلس شورای اسلامی قانونی را تصویب کرد که هرگونه بازرسی را به تصویب شورای عالی امنیت ملی منوط می‌کند.
یکی دیگر از تهدیدهای برخی از نمایندگان مجلس، بستن تنگه هرمز بود. در تازه‌ترین اظهارنظر در این زمینه، یعقوب رضازاده، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس، روز شنبه تهدید کرد که «اگر دشمنان اجازه فروش نفت ایران را ندهند، ما نیز اجازه عبور از تنگه هرمز را به آنها نخواهیم داد».
رضازاده با بیان اینکه «جمهوری اسلامی یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان نفت در دنیاست»، گفت: «اگر از صادرات یا فروش نفت ما جلوگیری شود، واکنش نشان می‌دهیم و اگر برای ما نباشد، برای بقیه کشورها هم نخواهد بود.»
او همچنین تاکید کرد: «مسائل هسته‌ای، موشکی و دفاعی جمهوری اسلامی قابل مذاکره و بحث نیستند.»
عراقچی نیز در دیدار روز یکشنبه با سفرای خارجی در تهران گفت: «در دو ماه اخیر فقط در موضوعات هسته‌ای با آمریکا به‌طور غیرمستقیم گفتگو کردیم و هیچ‌گاه هیچ موضوعی غیر از موضوع هسته‌ای مورد گفتگو نبوده است.» اشاره او به مذاکراتی است که میان نمایندگان جمهوری اسلامی و آمریکا طی پنج نشست انجام شد، اما هیچ‌کدام به نتیجه نرسید.
عراقچی در تازه‌ترین اظهاراتش به طور تلویحی به احتمال ادامه مذاکره با آمریکا پرداخت و گفت: «فکر می‌کنیم اگر به پیشنهاد ما توجه می‌شد... دستیابی به یک راه‌حل مذاکره‌شده و دیپلماتیک دور از دسترس نبود. اکنون هم چنین امکانی وجود دارد، به شرط آنکه طرف مقابل با حسن نیت وارد مذاکراتی شود که منافع متقابل طرفین را دربر داشته باشد.»
عراقچی و استیو ویتکاف، فرستاده ویژه دونالد ترامپ در امور خاورمیانه، دو ماه گفتگوهای غیرمستقیم داشتند، اما در ۲۳ خرداد با حمله غافلگیرکننده اسرائیل به جمهوری اسلامی این روند متوقف شد. پس از آن، در شرایطی که مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری اسلامی ایران، و عباس عراقچی در نیویورک به سر می‌بردند، علی خامنه‌ای در یک سخنرانی تلویزیونی هرگونه مذاکره با آمریکا را مردود اعلام کرد.
روز یکشنبه همچنین همزمان با سخنرانی عراقچی، حمید بعیدی‌نژاد، دیپلمات پیشین وزارت خارجه جمهوری اسلامی، در یک نشست دیگر گفت که «ایران ۵۰ سال درگیر موضوع هسته‌ای بوده و باز هم خواهد بود و به‌احتمال زیاد این درگیری‌ها بیش از این نیز ادامه خواهد داشت.»
او در نشستی با عنوان «حقوق هسته‌ای در دوران صلح، جنگ و پساجنگ» ضمن آنکه غنی‌سازی را یک دستاورد «بسیار مهم» برای جمهوری اسلامی توصیف کرد، گفت که دستیابی به یک توافق بین‌المللی دشوار است و مذاکرات طاقت‌فرسایی برای رسیدن به آن لازم است.
برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد که پس از فعال‌سازی مکانیسم ماشه جمهوری اسلامی تلاش‌ها برای بازسازی تاسیسات هسته‌ای و موشکی‌اش را شدت بخشیده است.
روز چهارشنبه دوم مهر خبرگزاری آسوشیتدپرس با انتشار تصاویر ماهواره‌ای نوشت که به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی بازسازی تاسیسات ساخت موشک خود را، که در طول جنگ ۱۲ روزه با اسرائیل هدف قرار گرفتند، آغاز کرده است.
به گزارش این رسانه، تصاویر ماهواره‌ای «پلنت لبز» (Planet Labs PBC) در این ماه ساخت‌وساز در هر دو تاسیسات پارچین و شاهرود را نشان می‌دهند.
آسوشیتدپرس در ادامه نوشت که سرعت بازسازی این تاسیسات آشکار می‌کند که تهران برای برنامه موشکی خود اهمیت بسیاری قائل است، زیرا در سایت‌های هسته‌ای بمباران‌شده این میزان بازسازی دیده نمی‌شود. اهمیت بازسازی تاسیسات موشکی می‌تواند ناشی از این باشد که جمهوری اسلامی احتمال درگیری قریب‌الوقوع با اسرائيل را منتفی نمی‌داند.
در همین حال، «موسسه علوم و امنیت بین‌الملل» روز جمعه یازدهم مهر در گزارشی مدعی شد که تصاویر ماهواره‌ای جدید نشان می‌دهند جمهوری اسلامی به فعالیت‌های عمرانی خود در تاسیساتی در جنوب سایت غنی‌سازی نطنز، در منطقه کوه کلنگ (کلنگ گزلا)، ادامه می‌دهد، اما ماهیت دقیق فعالیت‌های هسته‌ای در این تاسیسات همچنان نامشخص است.
«موسسه علوم و امنیت بین‌الملل» که سایت نطنز را از زمان آغاز ساخت آن در اواخر ۲۰۲۰ رصد می‌کند، پیش‌تر به عمق و ابعاد بالقوه تونل‌ها، ورودی‌های تقویت‌شده و اقدامات امنیتی مانند احداث دیوار و حصار پیرامون کوه اشاره کرده بود.
واشینگتن‌پست نیز در هفته‌های گذشته با استناد به تصاویر ماهواره‌ای گزارش داده بود که جمهوری اسلامی همچنان به ساخت تاسیسات نظامی زیرزمینی در منطقه کوه کلنگ ادامه می‌دهد.
